Lazlar binlerce yıldır dilleri ve kültüriyle Kafkasya'da, bulunduğumuz coğrafyada ve toplu olmasalar da dünyanın bir çok yerinde yaşamaktadırlar.
Lazların dolayısıyla Lazcanın geçmişi elde olan verilere göre 4 bin yıldan fazla. 4 bin yıllardır dillerini ve kültürlerini günümüze kadar ulaştırmayı başardılar.
Lazların dilsel, kültürel ve inançsal varlıkları eski olmasından dolayı son semavi din olan İslami, dolayısıyla son peygamber Muhammed'i (aslm) göremediler. Daha inmeyen bir kitaba, gelmeyen bir peygambere yüzyıllar öncesinden bilmemeleri doğal bir durumdur. "Lazların asıl dini müslümanlıktır" demek de son derece yanlıştır. Dine inanmak ne Lazlık ve de başka bir şey iledir.
Din topluca inanılması gereken, birinin inanıp diğerinin inanılnadığında kabul olunmayan inançlar değildir. Bireysel bir durumdur. Dileyen dilediğine inanır.
4 bin yıl önceki inanışlara, günümüzde de dilimizdeki deyimlere baktığımızda Lazların o dönemde çok tanrılı (politeist) Pagan yada doğa eksenli bir dinine inandıklarını düşünüyorum. Bu inanç insan üstü varlık olabileceği gibi doğaya saygı ve üstünlük duygusunu besliyor da olabilirler.
Paganizm, kökenleri dünyanın kadim doğa dinlerine uzanan bir inanç biçimi ve bu dinlerin genel adıdır.(1)
Lazların şu an bağ kuramadığımız bir çok inanışları var. Bu inanışlar üzerine bu yazımı buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.
Lazlar hangi dine inanırlardı?
Şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki Laz yada başka bir değişle dil insanların inançlarından daha fazla yaşıyor. Din değiştiği halde kelimeler değişmiyor. Konumuz olan Ğormot'i buna en güzel örnek diye düşünüyorum.
Kalp neye inanırsa, beyin neyi düşünürse kelimelerle düşünür kelimelerle ifade eder.
Bu anlamda Lazların benzer inançlarını aynı dil olan ama günümüzde az da olsa ayrılan Megrelcede de görmek mümkün.
Lazlarda çok tanrılı inanç Ğormo, Ğormot'i, (baş tanrı) Şana(10) (baş tanrıça), Komilo, Megrelcede ise Xemxvai: üzüm tanrısı, Odoiya: tarım, iş tanrısı (2) ve daha bir çok tanrı isimleri günümüzde bilinmektedir.
Lazların inanışlarınından anlayabildiğimiz o dönemlerde tek tanrılı sistemin olmayabileceğini düşünürsek daha islam dini gelmeden önce yaşadıklarını var sayarsak hatta İbrahim (aslm) peygamberin m.ö. 2. bin yılda yaşadığına (3) düşünürsek Lazların çok tanrılı yada doğa dinlerine inanmaları son derece normal bir durumur.
Lazların da içinde bulunduğu ilk devlet olan Kolhis adından bilinen anlamda ilk kez MÖ 8. yüzyıla ait Urartu yazıtlarında bahsedilmiş(4) dolayısıyla bir çok semavi kitaplara muhatap olmayan bir halktan bahsettiğimizi de unutmamak lazım.
Günümüzde Lazlar ve Megrellerin inancı.
Yukarıda islam öncesi Lazların inançlarını konu aldık.
Lazlar günümüzde Türkiye'de İslam dinine inanmaktadır. Tabiidir ki içlerinde hiç bir dine inanmayan, islam olmayan, yada diğer dinlere inanların olması olağandır. Genelleme açısında islam oldukları vurgalanmaktadır.
Gürcistan/Acara Cumhuriyetinde ise Megreller Hristinlık dinine inanmaktadırlar. Burada da islam olmayan guruba Hristian olmayanları da aynı konuya dahil etmek mümkündür.
Megrellerin Lazlardan ayrılmış olduklarını nokta din ile ilgili değildir. İnsanların neye inandıkları Laz yada Megrel olmalarıyla ilgili bir durum değildir. Özellikle internette bu gibi yanlış olduğunu düşündüğüm bilgiler hayli fazladır.
İslama göre isimler
Allah Ku'randa şöyle buyurmaktadır
En güzel isimler Allah’ındır. O’na o güzel isimleriyle dua edin ve O’nun isimleri hakkında gerçeği çarpıtanları bırakın. Onlar yaptıklarının cezasına çarptırılacaklardır.(5)
De ki: "(Rabbinizi) ister Allah diye çağırın, ister Rahman diye çağırın. Hangisiyle çağırırsanız çağırın, nihayet en güzel isimler O’nundur.” Namazında sesini pek yükseltme, çok da kısma. İkisi ortası bir yol tut.(6)
Allah, kendisinden başka hiçbir ilâh bulunmayandır. En güzel isimler O’nundur. (7)
O Allah ki; Yaratan'dır, Bâri'dir (yokken var eden), Musavvir'dir (şekil verendir), güzel isimler O'nundur. Göklerde ve yerde olanlar O'nu tespih eder. Ve O; Azîz'dir (yücedir), Hakîm'dir (hüküm ve hikmet sahibidir). (8)
En Güzel isimler nedir?
En Güzel isimler diye çevirilen esma-i hüsna Allah tealanın hepsi de en güzel ve en niteliklerine, özelliklerine dalalet eden anlamına gelir.
Buna göre Allah'ın sıfatlarını ifade eden kelimeler de Allah'ın isimleri de esma-i hüsna içine girmektedir.
Bu anlamda sadece kur'an-i kerimde 100'den fazla Alah'ın ismi yer almaktadır. Ayrıca hadislerde o'na başka isimler de nisbet edilmektedir.
Şu halde insan, Allah'a yakarışta bulunmalı, yalnız Allah'a verilebilecek bu güzel isimleri O'ndan başkasına vermemeli, yani başka hiç bir şeyi O'na denk tutmamalı, Allah'tan başkasnıa tanrısal yücelikte görmemelidir.
Ayette Allah'ın yetkinlik ve aşkınlığının zatına mahsus en üstün niteliklerinin ifadeleri olan güzel isimlerini gerçek anlamlarından saptıranlar kınanmaktadır. Onların bu kötü niyetli tutumlarının cezasının görecekleri uyarısında bullunmaktadır.(9)
İnsanlara iltifatın dozunu kaçıran, insanları övenlere dikkat çekmektedir.
Edindiğim bilgilere göre esma-i hüsna içinde geçmişte kur'anda olmayan isimler kullanılıyorken, uydurma olduğu, kur'anda olmadığı gerekçesiyle İbni Hacer el-Askalâni esma-i hüsna Kur'an-i Keirmdeki isimlerde yeni bir esma-ül hüsna oluşturmuştur.
Allah denilirse ne olur?
İslam anlayışına göre kur'anda Allah'ın isimleri ile dua edilip güzel isimler öyle şekillenmektidir. Allah'ın kelamında belirtilen isimlerle Allah'ı anmak elbette ki daha güzel olur.
Ğormot'i denilirse?
Allah kendini vasıflandığı isimler dururken paganizm inancına yada gayri islama göre Allah'ı çağırmanın mantığı nedir?
Allah'ı kast ederek Komilo, Ğormot'i mi diyeceğiz, xemxvai mi diyeceğiz, yoksa odoiya mı?
Yüce Allah'ı çok tanrılı dinlerin birden çok tanrı isimleriyle mi ibadet edeceğiz?
Allah'ın varlığı, vasıfları, sıfatları ve dinini kast edip Ğormot'i dersek günah işlemiş olacağımıza dair hiç bir delil de göremedim şahsen.
Sonuç
Esma-i hüsna Allah tealanın hepsi de en güzel ve en niteliklerine, özelliklerine dalalet eden anlamına gelir demiştik peki Ğormot'i'yi Allah'ın hangi niteliklerine sayacağız? Daha anlamını bile bilmediğimiz bir kelimeyi Allah'ın hangi vasıflarına sayacağız? Yada Şarap tanrısını Allah'ın ismi diye mi çağıracağız?
İslam dinine kendi kitabı, kendi isimlendirmesi ve kendi ritüelleriyle anmak, inanmak, yaşamak, kabul etmek lazım.
Bu anlamda Allah'a Allah, Rab ve diğer isimleriyle ibadet etmek, anmak ve öyle amel etmek gerektiğini düşünüyorum.
Kaldı ki isimler tüm dillerde farklılaşması bence doğru değil. İsim vasıf ilişkilerini de göz önünde bulundurmak lazım.
Allah'a Alah demekten neden imtina ediyoruz? Her şeyin Lazcası, Türkçesi, Almancası mı var? Varsın bu da olmasın.
Kim neye ne derse kendi inancı kendi kastı önemlidir.
"Allah'a Lazcada Ğormot'i derler" sözünü doğru bulmuyorum.
Öte taraftan da Lazcaya geçmiş islam inancı dışındaki isimlendirmelerin kullanılmasını Allah'ın varlığı, vasıfları ve kur'ana ters düşmediği sürece bu isimlendirmeleri anlayabilirim.
İslam Lazca da yaşanılabilir, ayetler Lazcaya çevirilebilir, Lazca ilahiler, Lazca vaazlar mevlitler yapılabilir ve yapılmalıdır.
Şimdi ben size soruyorum
Allah mı Ğormot'i mi?
1. http://tr.wikipedia.org/wiki/Pagan_(Din)
2. Givi G. Karchava (http://tinyurl.com/lqybs6l)
3. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim
4. Zehiroğlu, A.M., MÖ 8. yüzyıl Urartu belgelerinde "Kolha" Skani Nena, Sayı:1, İstanbul 2009
5. 7 / A'RÂF - 180
6. 17 / İSRÂ - 110
7. 20 / TÂHÂ - 8
8. 59 / HAŞR - 24
9. Kur'an Yolu Türkçe meal ve tefsir cild II s. 629
10. B. Ömer Büyüka, Abhaz Mitolojisi Anaçmı, s.142. İstanbul Matbaası 1971
foto: http://guncelyorum-canadil.blogspot.com.tr/2010/05/lazistan-etnografyasi.html
foto: http://guncelyorum-canadil.blogspot.com.tr/2010/05/lazistan-etnografyasi.html
